पाेडे जाति

नेपाल विभिन्न जात तथा जनजातिहरूको बसोबास गर्ने थलोको रुपमा परिचित छ। तर जातीय संस्कृतिको अध्ययन तथा अनुसन्धान गर्ने कार्यले सबै जातीय समुदायमा समान महत्त्व राखेको देखिदैन। तसर्थ समग्र विकास गर्नको लागि हरेक जाति तथा जनजातिहरूको विभिन्न पक्षको बारेमा ज्ञान हुनु जरुरी छ। विभिन्न जनजातिमध्ये पोडेजाति सरसफाइ र माछा मार्ने एक जाति भनी चिनिन्दै आएको छ। नेवार जाति सामाजिक, साँस्कृतिक तथा आर्थिक रुपमा सम्पन्न भए पनि यस भित्रको पोडे जाति अछूतको रुपमा लिइन्छ।
    नेपालको संविधानले कुनै पनि जातिलाई भेदभाव गर्न नपाइने भनि प्रष्ट पारे पनि सामाजिक संरचना चालचलनबाट यस जाति आजसम्म पनि सामाजिक, आर्थिक तथा सांस्कृतिक रुपमा पछाडि परेको र हेपिएको भित्र पोडे जाति पर्दछ। अतः यो मूल समस्याको समाधान गर्न यस अनुसन्धानमा पोडे जातिको सामाजिक, सांस्कृतिक एवं आर्थिक पक्षको बारेमा विस्तृत अध्ययन गरिएको छ। जसको लागि निम्न लिखित प्रश्नहरूको उत्तर खोज्ने प्रयास गरिएको छ।
१)    वर्तमान अवस्थामा पोडे जातिको आर्थिक अवस्था कस्तो रहेको छ?
२)    हालको पोडे जातिको सामाजिक अवस्था कस्तो रहेको छ ,
३)    वर्तमान अवस्थामा पोडेहरूको सांस्कृतिक अवस्था कस्तो रहेको छ?
४)    पोडे जातिको सामाजिक तथा सांस्कृतिक पक्षमा कस्तो किसिमको परिवर्तन आइरहेको छ?
५)    पोडे जातिको सामाजिक तथा सांस्कृतिक परिवर्तन आउनुका कारणहरू के–के हुन्?
६)    पोडे जातिको आर्थिक सुधारमा परिवर्तन आएपनि शैक्षिक परिवर्तन नआउनुको कारण के–के हुन्?
१.३ अध्ययनको उद्देश्य
क) सामान्य उद्देश्य
    नेपालको नेवार समुदाय भित्रको पोडेजाति एक पिछडिएको, अल्पसंख्यक र अछुत जाति हो। जसको सामान्य उद्देश्यमा भक्तपुर नगरपालिका वडा नं. ११ का पोडे जातिको सामाजिक, साँस्कृतिक तथा आर्थिक अवस्था पत्ता लगाउनु।
ख) विशिष्ट उद्देश्य
    पोडे जातिमा देखा परेको सामाजिक, सांस्कृतिक तथा आर्थिक परिवर्तनको जानकारी प्राप्त गर्नु।
१.४ अध्ययनको महत्त्व
    नेपाललाई विभिन्न जनजातिहरूको समिश्रणको थलोको रुपमा चिनिन्छ। यहाँ बसोबास गर्ने कतिपय जातिहरू विकास विविध पक्षमा अग्रसर भई राष्ट्र निमार्णमा जुटेका छन् भने कतिपय जातिहरू देशको कुना काप्चामा अझसम्म अपेक्षित अवस्थामा रेहेको पाइन्छ। यस्ता अपेक्षित जातिहरू मध्येको पोडे जातिको खोजी गरी उनीहरूको सामाजिक, सांस्कृतिक र आर्थिक संस्कार साथै हाल उनीहरूमा विद्यमान समस्याहरू पत्ता लगाई जनसमक्ष प्रकाशमा ल्याउनु अध्ययनको महत्त्वपूर्ण लक्ष्य हो। नेपालको पूर्व मेचिदेखि पश्चिम महाकालीसम्म छरिएका सम्पूर्ण जातीय समुदायको सामाजिक, आर्थिक र सांस्कृतिक उत्थानविना राष्ट्रको विकास असम्भव हुन्छ। तसर्थ यिनै कुराहरूलाई ध्यानमा राखी पिछडिएका पोडे जातिको विविध पक्षहरूको खोज गरी प्रकाशमा ल्याउनु अनुुसन्धानको महत्त्व हुनेछ।
१.५ अनुसन्धानको सङ्गठन
    अनुसन्धानको संगठनले अध्ययनको महत्त्व आकर्षण र प्रभाव झल्काउन्छ। यस भक्तपुर नगरपालिका वडा नं. ११ भेलुखेल टोलका पोडे जातिको सामाजिक, आर्थिक तथा सांस्कृतिक पक्ष एक अध्ययन शोधपत्रलाई ६ अध्यायमा विभाजनमा गरिएको छ। प्रथम अध्यायमा अध्ययनको पृष्ठभूमि अर्न्तगतको अध्ययनको सङ्गठन र अध्ययनको महत्त्वको सम्बन्धमा चर्चा गरिने छ। दोस्रो अध्यायमा सम्बन्धित विषयको पूर्व साहित्यको पुनरावलोकनसम्बन्धी संक्षिप्त चर्चा गरिने छ। तेस्रो अध्यायमा अनुसन्धानको क्रममा प्रयोग गरिएका अनुसन्धान संरचना, नमुना छनोट विधि, तथ्याङ्कको स्रोतहरू, तथ्याङ्कको विश्लेषण र प्रस्तुतीकरण प्रस्तुत गरिएको छ। चौथो अध्यायमा अध्ययन क्षेत्रको परिचय उल्लेख गरिएको छ। पाँचौ अध्यायमा तथ्याङ्कको प्रस्तुति र विश्लेषण गरिएको छ र छैटौं तथा अन्तिम अध्यायमा अध्ययनको विषयवस्तुको सारांश तथा सुझावहरूको सम्बन्धमा चर्चा गरिएको छ।
१.६ मौलिक शब्दहरूको नेपाली अर्थ
    यस अध्ययनमा आएका विभिन्न ठेत नेवारी शब्दको अर्थ यस प्रकार रहेका छन्।
सना गुठी – मलामी जाँदा सहयोग गर्ने
सि गुठी – मूर्दा पोल्ने कार्य गर्ने
नाइके – प्रमुख व्यक्ति
दत्ता – शुल्क
सिठी नखाः – कुल देवताको पूजा गरी भोज खाइने चाड
गुन्हीः पुन्ही – जनै पुर्णिमा
द्यौ द्यौः – देवाली
देवाँ – लाश छोप्ने कपडा
ख्वप – भक्तपुर
जुजु – राजा
धौं – दही
प्याखं – नाच
पुखु – पोखरी
हिती – धारा
अध्याय दुई
पूर्व साहित्यहरूको पुनरावलोकन
२.१ पूर्व साहित्यहरूको सामान्य समिक्षा
    नेपाली जनजातिहरूको परम्परागत सामाजिक र आर्थिक पक्षहरूको अध्ययन प्राचीनकालदेखि हुँदैआएको पाइन्छ। वि. सं. २००७ सालभन्दा अगाडि नेपालमा कुनैपनि अध्ययन अनुसन्धान गर्ने अनुमति प्राप्त नभएकोले पनि विस्तृत रुपमा जातीय अध्ययन भएको पाइदैन। तर पनि विभिन्न स्वदेशी एवं विदेशी विद्वानहरूले खोज अनुसन्धान गरेको पाइन्