कुनै बेला भिन्द्यो: र हयांग्रिव भैरव मित थिए, एक दिन भैरवले आफ्नो मित भिन्द्यो:लाई एक चाडमा पाहुना बोलाउछन, जुन बुङ्गमतीमा "खिचाबु म्ये स्याइगु" को दिन हुन्छ, यो भनेको पाटनमा बुङ्ग:द्यो: रथमा राख्नु भन्दा ३ दिन अगाडी हो | त्यो दिन भैरवले आफ्नो मितलाई भोज खुवाउन भनि हयांग्रिव भैरवको मन्दिर अगाडी राखेर सिंगो राँगो तकरौछ, जुन राँगोलाई मरिसकेर छाला सुद्ध निकालेर त्यहि छालाले त्यो राँगोलाई छोपिराखेको हुन्छ | तर हयंग्रिव भैरव स्वयम् भने मन्दिर पछाडिको चोकमा बसेर अर्कै राँगो मारेर खाइरहेको हुन्छ | त्यसलाई देखेर भिन्द्यो: आफुलाई चाही मरेको राँगो खुवायर आफु चाहिँ जिउदो खाईराख्यो भनेर रिसाएर जान्छ | खिचाबुम्ये स्याइगुको दिन दुइ ठाउमा बलि दिनुको कारण यहि हो | पछि मोहनी जात्राको बेलामा उक्त भिन्द्यो: पुन आएर भैरवलाई बाहिर जानै दिन्न भनेर खुट्टा फैलाएर ईखा (मत्स्येन्द्र बहालको दक्षिण प्रवेश) मा बसिराखेको हुन्छ | जुन दिन भनेको जात्राको पहिलो दिन नवमीको दिन थियो | जसको कारणले गर्दा आजु-अजी जात्राको खटलाई मत्स्येन्द्र बहालभन्दा बाहिर लगिदैन मत्स्येन्द्र बहाल भन्दा बाहिर जात्रा गरिदैन |
त्यसरी खुट्टा फैलाएर बसे पछि नागेर जान नमिल्ने भए पछि पहिलो दिन मत्स्येन्द्र बहाल भित्र मात्र जात्रा हुन्छ | भोलि पल्ट दशमीको दिनमा हयंग्रिव भैरवले हनुमानलाई बुङ्गमतिमा जात्राका लागि निम्तो बोलाउछ, अनि हनुमान आएर किन भन्ने जिज्ञासा भैरव सामु राखे पछि भैरवले भएका सबै कुरा बेला बिस्तार लगाई, अब तिमीले उक्त भिन्द्यो:लाई बाँसको टुप्पोले यहाँबाट हटाइदिनु पर्यो भनि आग्रह पश्चात खुट्टा फैलाएर बसेका भिन्द्यो:लाई बाँस (धुसाँ पं) को टुप्पोले अंकुस लगाएर हुत्त्याईदिन्छ, जुन भिन्द्यो: हनुमानको त्यो हुत्त्याईले दोलखामा हाल रहेको दोलखा भीमसेन ठाउँ सम्म पुग्छ | त्यसैले दोलखा भिमसेनको मन्दिरमा रहेको भीमसेन बुङ्गमतीबाट हुत्त्याइएको भीमसेन हो भानिन्छ |
यसरि हुत्त्याइए पछि बाटो खुला भए पछि मात्र जात्रालाई मत्स्येन्द्र बहालभन्दा बाहिर लगेर दशमी र एकादसिको दिनमा पुरा बुङ्गमति घुमाएर जात्रा गरिन्छ |
खोइचा, बुङ्गमति-९ मा पनि हनुमान रहेको छ, जुन हनुमान एक पहरा दिदै बसेको हुन्छ, कतै हुत्त्याइएको भिन्द्यो: फेरी फर्केर आयो भने भगाउन बसेको हुन्छ र बेला बेलामा जागेको हनुमान विभिन्न ठाउँमा बाँसमा चद्नुको अर्थ कतै भिन्द्यो: फर्केर आयो कि आएन भनेर हेरेको हो | यसैकारण दशमीको दिनमा मत्स्येन्द्र बहालमा हनुमान बोलाउनु भन्दा पहिला खोइचामा गएर पुजाआजा गर्नु पर्ने हुन्छ | त्यहाँ पुजा सकी सकेर फर्के पछि मात्र मत्स्येन्द्र बहालमा हनुमान जगाएर बोलाउने कार्य सुरु हुन्छ | अरु ठाउँमा खड्ग जात्रा भए जस्तै बुङ्गमतीमा पनि खड्ग जात्रा हुन्छ तर यो कुरा धेरै कमलाई मात्र थाहा छ | मध्यरातमा हुने यो जात्रा सिर्फ पानेजुहरुको उपस्थितिमा नवमीको रात बुङ्गमति देखि खोइचा सम्म निरन्तरता हुन्छ | जुन खड्ग पद्मपानी लोकेश्वोर बुङ्ग:द्यो:को हो र बुङ्ग: द्यो:को मन्दिरमा रहेको छ |
ReplyDeleteहयंग्रिब भैरवबाट आग्रह भए बमोजिम टुप्पोले हुत्त्यौनु पर्ने हुन्छ, जसको कारण जात्राको बेलामा हेर्न सक्नु हुन्छ अरु सबै ठाउँमा बाँसको फेदलाई अघि लान्छ तर ईखातिर लग्दाखेर बाँसको टुप्पोलाई अघि राखेर तान्छ |
पहिला पहिला आजको दिनमा कार्य विनायक परिसरको पपुख्य:मा भैरव नाच्न आउथ्यो भैरवले लगाएको गर-गहना तथा अन्य बाजाहरुको ताल र नाचको आवाज प्रस्टै संग टाढा टाढा सम्म सुनिन्थ्यो | पछिल्लो पटक बि.सं. २०२४ सालमा सुनिएको थियो जसको केहि समय पछी सुनको जलप लगाइएको पुरानो आजु-अजी (श्री मनकामना माई) को मुर्ति चोरी भयो र तट पश्चात आज सम्म पनि त्यस्तो नाचको आवाज सुनिएको छैन | मुर्ति चोरी भय लगत्तैको वर्षमा आजु-अजीको जात्रा आजु-अजीको फोटोलाई खटमा राखेर जात्रा गरियको थियो | पछि स्थापना गरियको आजु-अजीको मुर्ति त्यहि फोटो पौभा:लाई आधार मानेर बनाईएको मुर्ति हो |
बुङ्गमतीमा आजु-अजी (मनकामना माई) को जात्रा हुँदा गोर्खामा अवस्थित मनकामना माइको मन्दिरको ढोका बन्द रहन्छ | नवमी, दशमी र एकादशी गरि तीन दिन हुने आजु-अजी जात्राको बेलामा तीन दिन नै उक्त मन्दिरको ढोका बन्द रहन्छ र कुनै किसिमको पुजाआजा गरिदैन | पुजाआजाका लागि आएका भक्तजनलाई पनि उक्त मन्दिरका पुजारीले उल्लेखित तीन दिन सम्म कुनै किसिमको पुजाआजा हुदैन, यदि पुजा गर्ने पर्ने भए बुङ्गमतीमा गएर पुजाआजा गर्न जानु भनि फर्काउने गर्दछ | एक किम्बदन्ती अनुसार बुङ्गमतीका आजु-अजी मध्ये आजु केहि दिन घर नफर्केको हुन्छ | घर नफर्केका आजुलाई खोज्न अजी घरबाट निस्किएर आजुको खोजीमा यताउता गर्दै जाँदा हालको गोर्खामा अवस्थित मनकामना माइकोमन्दिर रहेको स्थानमा पुगे पछी आराम गर्न भनि रोकिदाँ त्यहीं विराजमान हुन पुग्छिन | यसरि आजुको खोजीमा निस्किनु भएकी अजी उक्त ठाउँमा विराजमान हुँदा मनकामना माईको नामले चिनिन्छिन | यसै कारण मोहनिको तीन दिन नवमी, दशमी र एकादशी बुङ्गमतीमा आजु-अजीको जात्रा हुँदा गोर्खामा अवस्थित उक्त मन्दिर बन्द गरि कुनै किसिमको पुजाआजा सम्पन्न गरिदैन र आएका भक्तजनलाई पनि बुङ्गमतीमा गएर पुजा गर्न भनि फर्काउने गर्दछ |
पछि आजुको खोजीमा निस्किनु भएकी अजिलाई हयांग्रिव भैरवले भेट्टाउनु हुन्छ र सम्झाई बुझाइ आफ्नो घरमा लानु हुन्छ र राख्नु हुन्छ अनि थरि थरिका खानेकुरा दिएर फकाउनु हुन्छ | आजु घर फर्के पछि अजिलाई आफ्नो घरमा नपाउनु भए पछि वरिपरिकाबाट हयंग्रिव भैरवले आफ्नो घरमा राखी राख्नु भाको छ भन्ने खबर पाए पछि आजु हयंग्रिव भैरवको घरमा गइ अजिलाई लिन जानु जान्छु तर हयंग्रिव भैरवले आफ्नो घरमा छिर्न दिनु हुन्न | यसै कारण जात्राको एक दिन भए पनि आजु-अजीलाई हयंग्रिव भैरवको मन्दिरमा राखेको हामि देख्न सक्छौ भने अजीलाई हयंग्रिव भैरवसंगै राखिन्छ र आजुलाई बाहिर पट्टि राखिन्छ | जात्राको क्रममा एक शब्दको निकै प्रयोग भएको हामि सुन्न सक्छौ त्यो हो 'अवे अवे', वास्तवमा यो अवे अवे भन्ने शब्द अभय अभयको अपभ्रम्स भएर आएको हो जसको अर्थ 'भय' डर नभएको भन्ने जनाउछ |
ReplyDeleteपहिला पहिला हयंग्रिव भैरव घुमघाममा निस्किदा लुभु पुगे पछि रात परेको हुन्छ | रात कटाउन निदाउंदा भोलिपल्ट बिहान भएको चाल नपाएर सम्पूर्ण लुभुबासी जम्मा भएर हयंग्रिव भैरव सुतेको हेरीरहन्छ | हयंग्रिव भैरव हो भन्ने थाहा पाएका लुभुबासीले हयंग्रिव भैरव निन्द्राबाट ब्युँझे पछि ठुलो भोजनको निम्ति आग्रह गर्छ जसमा पशुबली पनि रहेको हुन्छ | तर हयंग्रिव भैरबले त्यतिबेला लाजले भनेको हुन्छ कि 'म बली लिदिन अरु भोजन गर्छु तर यो पशुको बली म ग्रहण गर्दिन' | यसरि सम्पूर्ण लुभुबासीको अगाडी बली लिने नगरेको बताएर फर्केको हयंग्रिव भैरव आज सम्म पनि आफुले बली लिने गरे पनि यदि कोहि लुभुबासी आफ्नो नजिक या वरिपरी भयो भने बली दिन लागेको पशुलाई 'मु हायकेको' गर्दा 'मु हाईमखु' भन्ने किम्बदन्ती सर्वसाधारण राख्ने गर्दछन | 'मु हायकेको' भनेको बली दिन लागेको पशुको जिउमा जल छर्काएर उक्त पशुले आफ्नो जिउमा रहेको जललाई जिउबाट हटाउन आफ्नो जिउ हल्लाउने एक प्रक्रिया हो | जुन प्रक्रियालाई बली दिन लागेको पशुलाई, बली दिनु भन्दा पहिला त्यहि पशुबाट अनुमति लिनु सरह मानिन्छ |